قطب ششم

حضرت شيخ ابوبکر طوسي

 

اَلعالِمُ بِامرالله و ناشِرُ دينِ اللهِ و السّراج الوَهّاج، جناب شيخ ابوبکر بن عبدالله الطوسي النّساج. در طريقت صاحب مقامي عالي و درجه بلند بوده است. سرسپرده و مريد جناب شيخ ابوالقاسم گورکاني و جانشين و خليفۀ وي و مرشد و مراد جناب شيخ احمد غزالي طوسي و با شيخ ابوبکر دينوري مصاحبت داشته است. گويند روزي در بدايت حال در طلب، مجاهده و کوشش بسيار ورزيد ولي مجاهده به مشاهده نمي‌انجاميد، به درگاه حق تعالي از نوميدي بناليد. به سرّش ندا کردند که نسّاج، تو بنده محتاج هستي با درد خو کن تو را با يافت چه کار. ولي يأس نيافت و از کار باز نماند تا آنچه خواست يافت. شيخ احمد غزالي گويد که شيخ من شيخ ابوبکر در مناجات عرض کرد: اِلهي مَاالحکمةُ في خِلقَتي؟ جواب دادند: اَلحِکمةً في خِلقَتِک رُؤيتي في مرآةِ روحِکَ و مَحَبّتي في قَلبِک[۱]. جنابش پس از جناب شيخ ابوالقاسم گورکاني به امر وي بر اريکه ارشاد جلوس نمود و تا سال چهارصد و هشتاد و هفت به ارشاد عباد اشتغال داشت، در آن سال دارفاني را وداع نمود. مدت قطبيت وي سي و هفت سال بوده است و خليفه و جانشين وي جناب شيخ احمد غزّالي است. اين بيت در مادّۀ تاريخ وفات وي گفته شده:

چو از دار فنا بوبکر نسّاج                 بقا مي‌يافت اندر قرب محبوب

چو سال ارتحال او بخواهي                      بگو قطب جهان بوبکر محبوب

معاصرين وي از مشايخ عظام:

۱ - شيخ ابوبکر دينوري؛

۲ - ابوالفضل محمدبن حسن ختلي.

 از علماء و فقهاء:

 ۱ - شيخ ابواسحق شيرازي؛

 ۲ - جمال الدّين ابراهيم شافعي؛

 ۳ - ابوبکر خطيب؛

 ۴ - احمدبن علي بن ثابت.

 از خلفاء:

۱- القائم بامرالله

۲- المقتدي بامرالله عبّاسي.

 از سلاطين و امراء:

۱- سلطان آلب ارسلان

 ۲- سلطان ملکشاه سلجوقي

۳- ابراهيم بن مسعود غزنوي.

 شطري از فرمايشات وي: فرمود: تصوّر آب تشنگي ننشاند و فکرت آتش گرمي نبخشد و دعوي طلب به مطلب نرساند. هم او گفت: تا تار هستي موهوم سوخته نشود و ديدۀ دل به سوزن غيرت از غير او دوخته نشود، در خلوت خانه حيات شمع تجليات جانان افروخته نگردد، زيرا تخم در زمينِ کاشته نکارند و نقش در کاغذِ نگاشته ننگارند. و گفت که توکّل آن است که منع و عطاء جز از خدا نبيني، و يقين داني که توکّل به حقيقت صفت ابراهيم خليل عليه السّلام است که چون در آتشش مي‌انداختند، جبرئيل گفت: هيچ حاجت داري؟ گفت: به تو نه، چون از خويشتن غائب بود و به حق ناظر غير حق در نظرش نيامد.