۱- موضوع و معنی بدعت

 

 بدعت درلغت به معنی ایجاد چیزی است كه نبوده و در اصطلاح عبارت است از احداث و داخل كردن در دین آنچه را كه در آن وجود نداشته و آن از نظر بدوی به حرام و غیر حرام تقسیم مي‏شود.

 وبعض فقها آنچه را كه بعد از پیغمبر - صلّی اللّه علیه و آله - ظاهر شده به احكام خمسه  واجب و حرام و مستحبّ و مكروه و مباح تقسیم نموده‏اند، ولی نام بدعت را به قسم حرام اختصاص داده‏اند و اكنون هم معنی مشهور آن همان استعمال در قسم حرام آن مي‏باشد، چنانكه شهید اول در كتاب قواعد خودبدان اشاره نموده است.

 واجب آن مانند: نشر احكام دین به هر طریق كه مخالفت صریح با قوانین شرعیه نداشته باشد، مانند لزوم حفظ و ضبط احادیث دینی كه از بزرگان دین روایت شده است.

 مستحبّ آن مانند: احداث مدارس و بیمارستانها یا خواندن ادعیه به ترتیب مخصوص یا بعد از نمازهای پنجگانه یا توسّل به نام بزرگان دین و ورد قرار دادن آن، هر چند نصّ صریح در آن باب از ائمّه هُدی - علیهم السّلام - نرسیده باشد.

 وحرام آن مانند: مذاهب قدریه و جبریه و اعتقاد به رؤیت و تجسّم و امثال آنها، یا گفتن اَلصَّلوةُ خَیر مِن النّوم(۷) به جای حی عَلی خَیرِ العَمَل(۸) و آن را جزء اذان قرار دادن، یا اقامه جماعت در نمازهای نافله، یا گفتن آمین پس از سوره حمد در نماز و ترك تقصیر در عمره تمتّع و مانند آنها.

 وبعضی دیگر گفته‏اند، بدعت دو قسم است: بدعت هدایت و بدعت ضَلال و گمراهی؛ آنچه بر خلاف امر خدا باشد ضلال وگمراهی و حرام است و آنچه جزو چیزهایی است كه مورد پسند حقّ مي‏باشد، هر چند به ظاهر شرع نرسیده، ممدوح و نیكوست.

 ولی فقهای امامیه همان طور كه ذكر كردیم نام بدعت را اختصاص داده‏اند به آنچه در عبادات یا به طور كلّی در احكام بر خلاف دستور شارع مقدّس ایجاد شده باشد كه عبارت از قسم حرام آن است، و واجب یا مستحبّ آن را بدعت نگفته‏اند.

 بنابراین شرح كه داده شد، ادامه عمل به آنچه در زمان پیغمبر - صلّی اللّه علیه و آله - و ائمّه هدی - علیهم السّلام - بوده هر چند موجبات آن به عقیده بعضی در زمان غیبت از بین رفته باشد، بدعت محسوب نمي‏شود، خصوص آنكه امری اجتهادی باشد.

 مثلاً قول به وجوب نماز جمعه كه بعضی علمای شیعه بدان فتوی مي‏دهند، نزد كسانی كه علل وجوب آن را در زمان غیبت منتفی دانسته و قائل به حرمت آن شده‏اند، هر چند بر خلاف فتوی و نظر ایشان است بدعت محسوب نمي‏شود. یا موضوعی كه از نظر تسهیل در عمل ذكر شود و احتیاط نیز در آن رعایت شده باشد، نه آن‏كه بیان حكم شرعی باشد چون ایجاد حكم جدیدی در دین نیست بدعت و حرام نمي‏باشد.

 و همچنین خواندن خداوند به هر دعا كه باشد یا با ترتیب معینی كه ممدّ توجّه باشد هر چند به آن ترتیب از ائمّه اطهار - علیهم السّلام - نرسیده باشد خلاف نیست، مگر آنكه نصّ صریح به ترتیب یا عدد معینی رسیده باشد كه در آن صورت خلاف آن پسندیده نیست، مانند كم یا زیاد نمودن در تسبیح حضرت زهرا - علیهاالسّلام - كه خلاف دستور است. چون به همان ترتیب مخصوص مستحبّ است، چنانكه زیاده و نقیصه درعبادات واجبه حرام و موجب بطلان است.

 و با این شرح و بیان، تقید به خواندن دعای مخصوص یا توسّل به نام ائمّه هدی - علیهم السّلام - ولو مأثور نباشد اشكالی ندارد و بدعت نیست و حرام شمرده نمي‏شود، بلكه توسّل به آنها و تكرار نام آن بزرگواران به هر طریق كه باشد ممدوح است.

 و همچنین مخالفت با احكامی كه مورد اختلاف است، بلكه مخالفت با حكم مشهور یا فتوای قریب به اتّفاق هم، بدعت نیست، مگر حكمی كه مورد اجماع باشد آن هم اجماع مصرّح نه منقول؛ زیرا حجیت اجماع منقول مورد اختلاف است. و احكامی هم كه از باب تسامح در ادله سنن تلقّی به قبول شده، مخالفت با آنها چون مخالفت با حكم مسلّم شرعی نیست، بدعت محسوب نمي‏شود.

 

زیرنویس

۷) نماز بهتر از خواب است.

۸) به سوی بهترین كار بشتابید.

 

نقل از رساله رفع شبهات، تألیف: حضرت آقای حاج سلطانحسین تابنده رضاعلیشاه ثانی قدس سرّه سبحانی، چاپ پنجم، تهران، انتشارات حقیقت، ۱۳۷۷.